مفهوم کدهای درج‌شده روی محصولات پلاستیکی چیست؟
امروز در «درجه» با شماییم تا از مفهوم کدهای درج‌شده روی محصولات پلاستیکی برایتان بگوییم تا بدانید کاربرد و ویژگی هر کدام از این محصولات چیست.
زندگی ما به‌طرز عجیبی با محصولات پلاستیکی گره خورده است. بسیاری از این محصولاتی که اتفاقا زیاد هم از آنها استفاده می‌کنیم، برای مثال ظرف و ظروف پلاستیکی، با مواد غذایی در تماس‌اند و به همین دلیل مهم است که بدانیم از چه ترکیباتی ساخته شده‌اند.
می‌توانید از کدهای درج‌شده روی خود محصول یا برچسب آن بفهمید چه موادی در ساخت محصولات پلاستیکی به‌کاررفته‌اند، این کدها بازه ۱ تا ۷ را شامل می‌شوند و داخل علامتی مثلثی‌شکل جای دارند که قابلیت بازیافت محصول را نشان می‌دهد. اما ببینیم که هر کد حاوی چه اطلاعاتی است.
کد ۱# روی محصولات پلاستیکی
کد #۱ یعنی پُلی‌اِتیلِن تِرِفِتالات (PET) که درواقع نوعی پُلی‌اِستِر است.
- نمونه کاربردها: PET خصوصا در تولید بطری (برای مثلا آب، سس، روغن یا حتی مواد شوینده) و ظروف بسته‌بندی (برای مثلا لوازم آرایشی) کاربرد دارد.
- برخی ویژگی‌ها: ازجمله ویژگی‌های این گروه از پلاستیک‌ها می‌توان به سبکی، شفافیت، سختی و مقاومت در برابر حلال‌ها اشاره کرد. با بازیافت‌شان هم می‌توان بطری‌های نو یا فیبر پُلی‌اِستِر تولید کرد.
- خطرات احتمالی: محصولات پلاستیکی کد #۱ یک‌بارمصرف‌اند، چراکه تمیزکردن‌شان مشکل است. درواقع جز با شوینده‌های قوی خوب تمیز نمی‌شوند. ضمن اینکه ممکن است براثر شست‌وشو یا حرارت بالا از خودشان مواد سمی آزاد کنند.
کد ۲# روی محصولات پلاستیکی
کد #۲ یعنی پُلی‌اِتیلِن با چگالی بالا (HDPE) که پُلی‌اِتیلِنی تِرموپلاستیک است (با حرارت به حالت نرم و با سرمایش به حالت سفت تغییر می‌کند) و از نفت تولید می‌شود.
- نمونه کاربردها: HDPE برای مثال در ساخت اسباب‌بازی، ظروف شیر، بطری مایعاتی از قبیل روغن، کیسه پلاستیکی و بطری شوینده‌هایی نظیر شامپو کاربرد دارد. در ساخت لوازمی که باید دوام و مقاومت آب‌وهوایی داشته باشند هم استفاده می‌شود، مثل صندلی پارک.
- برخی ویژگی‌ها: این گروه از پلاستیک‌ها سخت و کدرند و در گرما یا سرمای شدید آسیب نمی‌بینند. فرایند بازیافت‌شان هم تقریبا ساده و کم‌هزینه است.
- خطرات احتمالی: محصولات پلاستیکی کد #۲ ازجمله کم‌خطرترین انواع پلاستیک برای سلامتی‌اند، چون احتمال اینکه از خودشان مواد شیمیایی مضر آزاد کنند کم است.
کد ۳# روی محصولات پلاستیکی
کد #۳ یعنی پُلی‌وینیل کُلُراید (PVC) که نوعی پلیمر تِرموپلاستیک است و با اضافه‌کردن فِتالاتها (نوعی افزودنی) نرم و شکل‌پذیر می‌شود.
- نمونه کاربردها: PVC در تولیداتی ازجمله پرده حمام، اسباب‌بازی، محافظ غذا و بطری (برای مثلا روغن و شامپو) یافت می‌شود. علاوه بر اینها در ساخت چهارچوب پنجره، کف‌پوش و سطوح داخلی خودرو هم ماده پرکاربردی است.
- برخی ویژگی‌ها: این گروه از پلاستیک‌ها محکم‌اند و رنگ‌شان می‌تواند شفاف باشد. درصد بازیافت‌شان هم زیاد نیست.
- خطرات احتمالی: PVC جزو پلاستیک‌های سمی تلقی می‌شود و به‌دلیل وجود فِتالاتها با خطرات جبران‌ناپذیری برای سلامتی همراه است. فِتالاتها گویا با اختلالات رشدی و عوارضی همچون سقط جنین در ارتباطند. کلا بهتر است که از محصولات پلاستیکی کد #۳ تاحدامکان برحذر باشیم.
توجه
گفتیم که پُلی‌وینیل کُلُراید در تولیداتی ازجمله محافظ غذا کاربرد دارد. شاید برایتان سوال باشد که اگر PVC ماده مضری برای سلامتی است، پس چرا بعضی محصولاتی را که با مواد غذایی در ارتباط‌‌اند از این نوع پلاستیک می‌سازند؟ لازم است بدانید که برای مثال همه محافظ‌های غذای موجود در بازار از این جنس نیستند و به‌دلیل عوارض احتمالی PVC برای سلامتی بسیاری از تولیدکنندگان از جایگزین‌های کم‌خطرتری برای تولید ظروف و بسته‌بندی مواد غذایی استفاده می‌کنند. این نکته درمورد سایر کدهای پرخطر هم صدق می‌کند.
کد ۴# روی محصولات پلاستیکی
کد #۴ یعنی پُلی‌اِتیلِن با چگالی پایین (LDPE) که مثل کد #۲ پُلی‌اِتیلِنی تِرموپلاستیک است و از نفت تولید می‌شود.
- نمونه کاربردها: LDPE برای مثال در تولید بطری و کیسه خرید کاربرد دارد. بسته‌بندی برخی مواد غذایی ازجمله خوراکی‌های منجمد را هم به سایر کاربردهایش اضافه کنید.
- برخی ویژگی‌ها: این گروه از پلاستیک‌ها انعطاف‌پذیرند. جنس‌شان هم می‌تواند شفاف یا کدر باشد. متنها معمولا بازیافت‌شان نمی‌کنند. محصولاتی که از بازیافت پلاستیک‌های LDPE تولید می‌شوند به اندازه محصولات حاصل از بازیافت محصولات پلاستیکی کد #۲ سخت و محکم نیستند.
- خطرات احتمالی: محصولات پلاستیکی کد #۴ به‌نسبت سایر انواع پلاستیک‌ها مواد شیمیایی کمتری از خودشان آزاد می‌کنند و نسبتا بی‌خطر محسوب می‌شوند.
کد ۵# روی محصولات پلاستیکی
کد #۵ یعنی پُلی‌پروپیلِن (PP) که از پلیمرهای تِرموپلاستیک است.
- نمونه کاربردها: PP در تولیداتی نظیر ظرف ماست، شیشه‌شیر، نِی و بطری (مثلا برای سس) کاربرد دارد. در تولید لوازم آشپزخانه از جمله درپوش مایکرووِیو هم استفاده می‌شوند.
- برخی ویژگی‌ها: این گروه از پلاستیک‌ها سبک و محکم‌اند. در برابر گرما هم مقاومت بالایی دارند. به‌اضافه اینکه نسبت به رطوبت و چربی غیرقابل‌نفوذند. از بازیافت‌شان هم محصولاتی از قبیل محفظه باتری و سطل زباله تولید می‌شود.
- خطرات احتمالی: محصولات پلاستیکی کد #۵ جزو انواع نسبتا کم‌خطر به‌شمار می‌روند. اغلب محصولات دارای این کد از قابلیت استفاده در مایکرووِیو و شست‌وشو در ماشین ظرف‌شویی برخوردارند.
کد #۶ روی محصولات پلاستیکی
کد #۶ یعنی پُلی‌اِستایرِن (PS) که ازجمله ترکیبات برگرفته از نفت است.
- نمونه کاربردها: پلاستیک‌های پُلی‌اِستایرِن در تولیداتی نظیر ظروف یک‌بارمصرف و شانه‌تخم‌مرغ کاربرد دارند. در تولید عایق‌های ساختمانی و لوازمی از قبیل جای CD هم استفاده می‌شوند.
- برخی ویژگی‌ها: این گروه از پلاستیک‌ها سبک و ارزان‌قیمت اما شکننده‌اند. بازیافت‌شان هم گفته می‌شود هزینه‌بر است.
- خطرات احتمالی: محصولات پلاستیکی کد #۶ ممکن است از خودشان خصوصا اگر در مایکرووِیو حرارت ببینند اِستایرن آزاد کنند که برای سلامتی ماده مضری است. اِستایرِن می‌تواند از طریق غذا به دستگاه گوارش‌مان راه پیدا کند و در چربی‌های بدن ذخیره شود.
کد ۷# روی محصولات پلاستیکی
کد #۷ به سایر انواع پلاستیک از ۹جمله پلی‌کربنات (PC) اشاره دارد. پلی‌کربنات‌ها از ماده‌ای به‌اسم بیسفِنول‌آ (BPA) مشتق می‌شوند.
- نمونه کاربردها: برای مثال پلی‌کربنات در تولید شیشه‌شیر، قطعات خودرو، ظروف نگهداری غذا و بطری‌های گالونی آب کاربرد دارد.
- برخی ویژگی‌ها: بازیافت‌شان شدنی اما گویا سخت است.
- خطرات احتمالی: محصولات پلاستیکی حاوی بیسفِنول‌آ برای سلامتی مضرند. این ماده با عوارض مختلفی ازجمله اختلال غدد درون‌ریز و افزایش احتمال ابتلا به سرطان مرتبط دانسته شده و بهتر است بااحتیاط مصرف شوند.
نکات پایانی
ترکیباتی که بررسی کردیم، همان‌‌طور که خودتان هم حتما متوجه شدید، صرفا به ظروف آشپزخانه یا بسته‌بندی مواد غذایی محدود نمی‌شوند. منتها درمورد محصولات پلاستیکی‌ای که به‌طور مستقیم با مواد غذایی در تماس‌اند باید محتاط‌تر باشیم. به‌طورکلی محصولات کد #۲، #۴ و #۵ انتخاب‌های کم‌خطرتری محسوب می‌شوند. اما حتی درمورد این گروه از پلاستیک‌ها هم نمی‌توان صددرصد تضمین کرد که کاملا بی‌خطرند و هیچ‌گونه ماده مضری به‌ویژه در معرض گرما از خودشان آزاد نخواهند کرد.
